9.5.1. Czynniki ryzyka finansowego

Działalność prowadzona przez Grupę naraża ją na następujące ryzyka finansowe: ryzyko rynkowe (w tym: ryzyko cenowe, ryzyko zmiany kursów walut oraz ryzyko zmiany przepływów pieniężnych w wyniku zmian stóp procentowych), ryzyko kredytowe oraz ryzyko utraty płynności.

Zarządzanie ryzykiem finansowym jest wykonywane na szczeblu Zarządu. Monitorowaniem ekspozycji na poszczególne rodzaje ryzyk finansowych zajmują się wyodrębnione jednostki organizacyjne.

Grupa jest narażona na znaczące ryzyko zmiany kursów walut wynikające z ekspozycji walutowej, które może wpłynąć na wysokość przyszłych przepływów pieniężnych oraz wynik finansowy. Głównym źródłem ryzyka walutowego w Grupie jest sprzedaż produktów:

• denominowana w EUR i USD,
• indeksowana do EUR i USD.

W związku z podpisanym Programem Emisji Obligacji z lipca 2014 roku z późn. zm., Jednostka dominująca wyemitowała również obligacje denominowane w USD. Sprzyja to w sposób naturalny ograniczeniu ryzyka zmiany kursów walutowych wynikającego ze sprzedaży produktów.

Grupa aktywnie zarządza ryzykiem walutowym, na które jest narażona. Celem nadrzędnym polityki Grupy jest ograniczenie do minimum ryzyka kursowego wynikającego z ekspozycji walutowej. Grupa na bieżąco mierzy ryzyko walutowe, a także podejmuje działania mające na celu minimalizację jego wpływu na sytuację finansową. Zarządzanie ryzykiem walutowym w Grupie odbywa się zgodnie z Polityką Zarządzania Ryzykiem Walutowym Grupy Kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.

Grupa stosuje podział funkcji pełnionych przez poszczególne jednostki organizacyjne pomiędzy funkcje wykonawcze, decyzyjne, nadzorcze, kontroli i analityczne (zasada „podziału zadań”).

W Grupie funkcjonuje Komitet Ryzyka Finansowego, który jest odpowiedzialny za podejmowanie kluczowych decyzji w zakresie zarządzania ryzykiem walutowym, w szczególności za podejmowanie decyzji w zakresie zabezpieczania zakontraktowanych i planowanych przepływów pieniężnych.

Mając na celu próbę eliminowania ryzyka kursowego Grupa w 2018 roku zawierała transakcje Fx Forward (zewnętrzne), zgodnie z przyjętymi przez Zarząd i Komitet Ryzyka Finansowego współczynnikami zabezpieczeń. W ramach Grupy zawierane były również wewnątrzgrupowe transakcje zabezpieczające. Okres zapadalności zawartych transakcji nie przekraczał 12 miesięcy. Grupa dokonywała również w niewielkim stopniu zakupów materiałów, usług lub dóbr inwestycyjnych w walutach obcych. Sprzyja to w sposób naturalny ograniczeniu ryzyka zmiany kursów walut wynikającego z transakcji sprzedaży produktów.

Grupa stosuje rachunkowość zabezpieczeń przepływów pieniężnych. Co do zasady do rachunkowości zabezpieczeń wyznaczane są transakcje pochodne zabezpieczające ekspozycję denominowaną, których termin zapadalności jest dłuższy niż sześć miesięcy. W momencie ustanowienia zabezpieczenia JSW formalnie wyznacza i dokumentuje powiązanie zabezpieczające. Skuteczność stosowanych przez Jednostkę dominującą zabezpieczających instrumentów finansowych jest na bieżąco monitorowana i podlega ciągłej ocenie.

W 2018 roku Grupa wyznaczyła do rachunkowości zabezpieczeń transakcje Fx Forward o nominale 62,5 mln USD oraz 187,5 mln EUR. Według stanu na 31 grudnia 2018 roku Grupa posiada czynne transakcje pochodne Fx Forward o łącznym nominale 179,1 mln EUR i 66,7 mln USD, z czego 98,0 mln EUR i 23,0 mln USD stanowią transakcje zabezpieczające w rozumieniu rachunkowości zabezpieczeń. Transakcje pochodne stanowią zabezpieczenie wpływów ze sprzedaży produktów i towarów, które Grupa spodziewa się otrzymać w okresie do października 2019 roku. Część skuteczna zmiany wartości godziwej pochodnych transakcji zabezpieczających w kwocie (9,1) mln zł odniesiona została w inne całkowite dochody. Część nieskuteczna oraz zmiana wartości godziwej instrumentów pochodnych nie wyznaczonych do rachunkowości zabezpieczeń została odniesiona w wynik finansowy okresu. W wyniku realizacji pozycji zabezpieczanej zarówno w EUR, jak i w USD, w okresie od stycznia do grudnia 2018 roku w wynik finansowy została odniesiona kwota (27,1) mln zł.

Szczegółowe informacje na temat transakcji pochodnych przedstawiają poniższe tabele.

Transakcje walutowe otwarte na dzień 31 grudnia 2018 roku przedstawiają się następująco:

Transakcje walutowe otwarte na dzień 31 grudnia 2017 roku przedstawiają się następująco:

Wartość księgowa wybranych pozycji denominowanych w walutach obcych po przeliczeniu na PLN przedstawia się następująco:

Stopień wrażliwości Grupy na wzrost i spadek kursu EUR/PLN i USD/PLN przedstawiony jest w poniższej tabeli. Analiza wrażliwości obejmuje wyłącznie nierozliczone na koniec okresu sprawozdawczego pozycje denominowane w walutach obcych i prezentuje potencjalną zmianę wartości aktywów i zobowiązań finansowych w wyniku zmiany kursu walutowego. Analiza wrażliwości skalkulowana jest w oparciu o zmienność implikowaną publikowaną przez serwis Reuters na dzień 31 grudnia 2018 roku.

Analiza wrażliwości na zmiany kursów walutowych:

Przy spadku kursów walutowych (odchylenie o -%) analiza wrażliwości przyjmuje identyczne wartości jak w powyższej tabeli, tylko ze znakiem przeciwnym.

Narażenie Grupy na ryzyko wywołane zmianami stóp procentowych dotyczy przede wszystkim faktu, iż przepływy pieniężne mogą ulec zmianie w wyniku zmian rynkowych stóp procentowych. Grupa częściowo finansuje swoją działalność operacyjną i inwestycyjną kapitałem obcym oprocentowanym według zmiennych stóp procentowych i inwestuje wolne środki pieniężne w aktywa finansowe również w większości oprocentowane według zmiennych stóp procentowych. Grupa jest głównie narażona na ryzyko zmiany stóp procentowych w zakresie aktywów z tytułu nabycia certyfikatów inwestycyjnych oraz lokat i środków pieniężnych. W mniejszym stopniu Grupa jest narażona na zmiany stóp procentowych w zakresie zobowiązań z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, zobowiązań z tytułu leasingu finansowego oraz kredytów i pożyczek. Ryzyko zmiany stóp procentowych wynika ze zmienności następujących stawek referencyjnych: WIBOR O/N, WIBOR 1M, WIBOR 3M, LIBOR 1M dla EUR, EURIBOR 1M, LIBOR 1M dla USD, LIBOR 3M dla USD.

Pozycje skonsolidowanego sprawozdania z sytuacji finansowej narażone na zmianę stóp procentowych prezentuje poniższa tabela:

W poniższych tabelach zaprezentowano potencjalny wpływ na zysk netto oraz inne całkowite dochody zmiany stóp procentowych. Analiza obejmuje wyłącznie pozycje instrumentów finansowych narażonych na ryzyko zmiany stopy procentowej wg stanu na dzień kończący okres sprawozdawczy. Przyjęty do 31 grudnia 2018 roku poziom wahań stóp procentowych odzwierciedla hipotetyczną zmianę poziomu stopy referencyjnej w PLN.

Analiza wrażliwości na zmiany stóp procentowych:

Przy odchyleniu stóp procentowych o -50 punktów bazowych analiza wrażliwości przyjmuje identyczne wartości jak w powyższej tabeli, tylko ze znakiem przeciwnym.

Grupa jest głównie narażona na ryzyko zmiany stopy procentowej w PLN i USD. W przypadku stóp procentowych EURIBOR, ze względu na ich małą zmienność oraz niewielki udział środków walutowych w ogóle środków pieniężnych narażonych na ryzyko zmiany stopy procentowej, wpływ na wynik finansowy Grupy jest nieistotny.

Ryzyko kredytowe w Grupie koncentruje się w następujących obszarach:

• należności handlowe,
• środki pieniężne i lokaty bankowe,
• instrumenty pochodne.

Ryzyko kredytowe identyfikowane w zakresie należności handlowych związane jest z ich koncentracją,  terminowością obsługi, jak również wiarygodnością odbiorców. Sprzedaż realizowana jest do ograniczonej liczby odbiorców, stąd występuje koncentracja ryzyka związanego z należnościami handlowymi.

W 2018 roku dominującym odbiorcą pozostaje nadal Grupa ArcelorMittal oraz spółki, w których Skarb Państwa posiada udziały, od których należności stanowią odpowiednio 33,4% i 16,1% ogółu należności handlowych na dzień 31 grudnia 2018 roku. Zarówno udział Grupy ArcelorMittal w należnościach handlowych jak i udział spółek, w których Skarb Państwa posiada udziały spadł w 2018 roku w porównaniu do roku poprzedniego. Udział należności Grupy ArcelorMittal w należnościach handlowych w 2017 roku wynosił 34,9%, a udział należności spółek, w których Skarb Państwa posiada udziały stanowił w tym okresie 17,2% ogółu należności handlowych.

funkcjonując na zmiennym rynku narażona jest na ryzyko nieściągalności należności. W większości klientami Grupy są duże koncerny hutnicze o ugruntowanej pozycji rynkowej oraz krajowe zakłady energetyki zawodowej, co ogranicza ww. ryzyko. Od odbiorców o ugruntowanej pozycji, ze względu na strategiczny charakter współpracy oraz możliwość oceny ich dokumentacji finansowej, Grupa nie wymaga zabezpieczeń. Wobec pozostałych odbiorców wymagane są  zabezpieczenia: np. nieodwołalna akredytywa, weksel in blanco. Klienci, którzy nie mogą złożyć zaakceptowanego przez Grupę zabezpieczenia mogą dokonywać zakupu na zasadach przedpłaty, lub należności od nich są ubezpieczane w firmach ubezpieczeniowych.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2018 roku ubezpieczeniu podlegało 11,5% należności handlowych, ponadto zabezpieczonych w postaci weksla in blanco było 6,5%, a zabezpieczonych w formie akredytywy 13,3% należności handlowych (według stanu na 31 grudnia 2017 roku: ubezpieczeniu podlegało 8,3% należności handlowych Grupy, ponadto 12,2% należności było zabezpieczonych wekslem in blanco, a 8,5% należności zostało zabezpieczonych w formie akredytywy).

Mając na uwadze powyższe zabezpieczenia oraz dotychczasową współpracę z odbiorcami, ryzyko nieściągalności należności oszacowano jako niskie.

Ryzyko kredytowe dotyczące środków pieniężnych i ich ekwiwalentów jest ograniczone, ponieważ Grupa lokuje swoje środki pieniężne w bankach o ugruntowanej pozycji rynkowej. Dobór instytucji finansowych, w których lokowane są środki pieniężne determinowany jest również uwarunkowaniami wynikającymi z podpisanego Programu Emisji Obligacji.

Koncentracja środków finansowych w bankach:

Powyższa informacja pokrywa środki pieniężne zaprezentowane w Nocie 7.6. oraz Nocie 7.9.

W związku z ostrożnym doborem banków, z którymi współpracują podmioty Grupy Kapitałowej obecny poziom ryzyka można oszacować jako niski.

Grupa dokonuje doboru banków współpracujących na płaszczyźnie transakcji terminowych na analogicznych zasadach, jak w przypadku lokowania czasowo wolnych środków finansowych. Zgodnie z Polityką Zarządzania Ryzykiem Walutowym Grupy Kapitałowej, Grupa zabezpiecza ryzyko walutowe m.in. poprzez wykorzystanie hedgingu naturalnego oraz zawieranie transakcji zabezpieczających z bankami oraz spółkami zależnymi. W celu minimalizacji ryzyka związanego z zawieraniem transakcji zabezpieczających Grupa współpracuje wyłącznie z bankami o wysokiej wiarygodności. W celu dywersyfikacji ryzyka związanego z zawieraniem transakcji zabezpieczających, Komitet Ryzyka Finansowego Grupy Kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A.  ustala maksymalny stopień koncentracji transakcji pochodnych (maksymalny nominał otwartych transakcji w jednym banku). Proces zabezpieczania ryzyka walutowego podlega ciągłemu monitoringowi. Najwyższy stopień koncentracji w jednym banku według stanu na dzień 31 grudnia 2018 roku wynosi 67% dopuszczalnego limitu.

Grupa ocenia, że maksymalna ekspozycja na ryzyko kredytowe na dzień kończący okres sprawozdawczy sięga pełnej wartości księgowej należności handlowych (bez uwzględnienia wartości godziwej przyjętych zabezpieczeń), środków pieniężnych i ich ekwiwalentów oraz aktywów finansowych w postaci terminowych lokat bankowych.

W związku z ponoszeniem wysokich wydatków o charakterze inwestycyjnym, silnym uzależnieniem przepływów pieniężnych od cen sprzedaży węgla i koksu, w okresach dekoniunktury Grupa jest narażona na ryzyko utraty płynności. Obecnie w związku ze znaczną poprawą sytuacji finansowej Grupy, w tym poprawy płynności, a także spłatą części zobowiązań z tytułu obligacji, ryzyko to zostało ograniczone.

Obecne warunki rynkowe pozwalają na generowanie dodatnich przepływów gotówkowych na poziomie operacyjnym, co wpływa na wysoki poziom salda dostępnych środków pieniężnych. Ponadto Jednostka dominująca w ramach działań strategicznych zamierza utrzymywać Fundusz Stabilizacyjny, który w czasach dekoniunktury będzie stanowił bufor bezpieczeństwa w razie konieczności ponoszenia wydatków nieznajdujących pokrycia we wpływach. W tym celu została zawarta Umowa o Współpracy z TFI Energia S.A. (dawniej PGE Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.), na podstawie której JSW utworzyła JSW Stabilizacyjny FIZ. W dniu 18 stycznia 2018 roku doszła do skutku emisja certyfikatów inwestycyjnych serii A w kwocie 1,5 mld zł. Dodatkowo w dniu 17 grudnia 2018 roku dokonano emisji certyfikatów inwestycyjnych serii B w kwocie 300,0 mln zł.

Intencją Grupy jest również zachowanie prawidłowej struktury finansowania poprzez utrzymywanie odpowiedniego poziomu źródeł finansowania o charakterze długoterminowym.

Proces zarządzania ryzykiem utraty płynności w Grupie zakłada między innymi efektywne monitorowanie i raportowanie pozycji płynnościowej umożliwiającej podejmowanie działań prewencyjnych w sytuacji zagrożenia utraty płynności oraz utrzymywanie odpowiedniego (minimalnego) poziomu dostępnych środków na obsługę bieżących płatności.

Ponadto w celu efektywniejszego zarządzania bieżącą płynnością finansową w Grupie Kapitałowej funkcjonuje system zarządzania środkami pieniężnymi – Cash Pooling Rzeczywisty (CPR).

Zgodnie z podpisanymi umowami na dzień 31 grudnia 2018 roku, Grupa posiadała dostępne i niewykorzystane limity kredytów w rachunku bieżącym i kredytów obrotowych w łącznej kwocie 0,8 mln zł (na dzień 31 grudnia 2017 roku: 0,9 mln zł).

Poniższa tabela zawiera analizę zobowiązań finansowych Grupy w odpowiednich przedziałach wiekowych, na podstawie pozostałego okresu do upływu umownego terminu zapadalności na dzień kończący okres sprawozdawczy. Kwoty przedstawione w tabeli stanowią umowne niezdyskontowane przepływy pieniężne. Salda zobowiązań handlowych oraz pozostałych zobowiązań o charakterze finansowym przypadające do spłaty w terminie 12 miesięcy są wykazywane w wartościach księgowych, ponieważ wpływ dyskonta jest nieistotny pod względem wartości.