Otoczenie rynkowe i konkurencyjne

Rynek węgla koksowego ma wymiar globalny - popyt na węgiel koksowy oraz koks zależy głównie od kondycji przemysłu stalowego, który zużywa surowce w wielkich piecach w procesie produkcji surówki hutniczej.  Ponad 70% stali wytwarza się w technologii wielkopiecowej. Węgiel koksowy zwykle przerabiany jest na koks we własnych koksowniach koncernów stalowych oraz koksowniach niezintegrowanych (handlowych).

Światowa produkcja węgla koksowego (1 139,5 mln ton/rok) jest silnie skoncentrowana w kilku krajach. Największymi producentami węgla koksowego pozostają niezmiennie Chiny (~685,6 mln ton/rok) i Australia ( ~186,2 mln ton/r), których łączny udział w rynku przekracza 76%. Do największych eksporterów węgla koksowego należą m.in.:

Tabela. JSW na tle największych producentów węgla koksowego w 2019 roku

Wykres. Najwięksi producenci węgla koksowego w 2019 roku

Chiny, będące największym w skali globalnej producentem węgla koksowego, są również znaczącym importerem tego surowca. Całość wydobycia kierują na rynek krajowy.  Z kolei Australia – drugi po Chinach producent węgla koksowego -  prawie  100% swojego wydobycia przeznacza na eksport.

Globalny poziom zapotrzebowania na węgiel koksujący jest silnie uzależniony jest od jednego odbiorcy – Chin, natomiast globalna podaż uzależniona jest od głównego dostawcy – Australii, która wraz z pozostałymi głównymi eksporterami – USA, Kanadą i Rosją, odpowiadają łącznie za ponad 90% dostaw węgla na rynek światowy. Łączny wolumen handlu węglem koksowym wynosi rocznie około 340 mln ton (wg danych CRU za 2019 rok).

Na poziom importu węgla koksowego na świecie - poza relacją podażowo-popytową szczególnie między Azją i Australią - wpływ mają również zdarzenia jednorazowe w postaci utrudnień pogodowych, logistycznych czy geologicznych. Mają one jednak charakter przejściowy i powodują wówczas uruchomienie alternatywnych źródeł importu.

Wykres. Najwięksi importerzy węgla koksowego w 2019 roku

Dla europejskiego przemysłu stalowego ważna jest gwarancja stabilnych dostaw swoich podstawowych surowców na konkurencyjnych warunkach. Brak własnych wystarczających źródeł podaży powoduje, że Unia Europejska jest praktycznie w całości zależna od importu zarówno rudy żelaza jak i węgla koksowego. W 2017 roku Komisja Europejska potwierdziła status węgla koksowego jako surowca krytycznego na liście 27 surowców, dla których ryzyko niedoboru dostaw oraz jego skutki dla gospodarki są większe niż w przypadku innych surowców. Lista aktualizowana jest co trzy lata.

Obecnie w krajach członkowskich UE produkcja węgla koksowego ma miejsce zasadniczo tylko w Polsce oraz w Czechach, co powoduje, że Unia Europejska historycznie była i pozostaje w strukturalnym niedoborze węgla koksowego. Zapotrzebowanie ze strony przemysłu stalowego przekracza zdolności produkcyjne górnictwa w krajach członkowskich o około 40 mln ton. Deficyt węgla koksowego na rynku UE zaspokajany jest głównie przez import z Australii, USA, Kanady i Rosji, oraz w ostatnich latach z Mozambiku i Kolumbii.

W Unii Europejskiej poza JSW (wydobycie około 11 mln ton rocznie)  węgiel koksowy wydobywa także czeska spółka OKD (wydobycie 3,2 mln ton węgla w 2019 roku), która jest w fazie konsekwentnego wygaszania kopalń. Wydobycie w tej spółce będzie prowadzone maksymalnie do 2030 roku.

W 2019 roku Wielka Brytania poinformowała o rozpoczęciu wydobycia węgla koksowego w nowo budowanej kopalni – West Cumbria Mining (WCM) - planowanego na 2024 rok. Docelowo brytyjska kopalnia ma produkować około 3,5 mln ton rocznie. Na początku WCM ma produkować około 0,5 mln ton węgla z 80% sprzedażą na rynek europejski.

JSW jako czołowy producent węgla koksowego w Unii Europejskiej korzystając z tzw. renty geograficznej, podlega  ogólnym trendom rynku światowego. Zaprzestanie w II kwartale 2017 roku publikowania kwartalnych benchmarków węgla koksowego, będącego wyznacznikiem światowych cen węgla koksowego,  sprawiło, iż obecnie negocjacje cenowe oparte są na dziennych notowaniach węgli australijskich lub amerykańskich.

Wykres. Udział JSW w produkcji węgla koksowego w Polsce, UE i na świecie

JSW jest jedynym krajowym producentem węgla koksowego typu hard oraz znaczącym producentem węgla koksowego typu semi-soft. Pozostali krajowi producenci są producentami głównie węgla energetycznego, a węgiel koksowy stanowi niewielki udział w ich ogólnym wolumenie produkcji.

Polskie spółki węglowe przeważnie produkują węgiel z przeznaczeniem do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Największymi krajowymi spółkami węglowymi oprócz JSW są: Polska Grupa Górnicza oraz Lubelski Węgiel „Bogdanka”.

Grupa  JSW jest istotnym dostawcą wysokiej jakości węgla koksowego na rynku krajowym i europejskim. Pozostałą część produkowanego przez JSW węgla  stanowi węgiel do celów energetyczny.  Węgiel do celów energetycznych wykorzystywany jest  przez JSW głównie do wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła na potrzeby własne. Pozostała część wyprodukowanego węgla do celów energetycznych sprzedawana jest krajowym spółkom energetyki zawodowej. Nie będąc wiodącym w kraju producentem węgli energetycznych,  Grupa JSW postrzegana jest przez odbiorców w segmencie krajowej energetyki zawodowej jako dostawca uzupełniający, w związku z czym JSW nie może w sposób samodzielny kreować realiów rynkowych, lecz musi dostosować się do obowiązujących.

Wykres. Udział JSW w krajowej produkcji węgla energetycznego

Zasadnicze znaczenie dla cen węgla energetycznego w Polsce ma sytuacja na rynku krajowym i konkurencja pomiędzy krajowymi producentami. Rynek węgla energetycznego w Polsce zależy głównie od krajowej  koniunktury gospodarczej, warunków pogodowych, polityki energetycznej (ceny energii elektrycznej, zużycia biomasy, produkcji energii z węgla brunatnego, udziału subsydiowanej energii odnawialnej). Ceny węgli dla krajowej energetyki w ograniczonym stopniu podążają za światowymi trendami indeksów cenowych wyznaczanych dla transakcji spotowych. Indeksy są wyznacznikiem trendu, natomiast zasadnicze znaczenie ma sytuacja na rynku krajowym i konkurencja pomiędzy polskimi producentami. Ceny uzyskiwane ze sprzedaży węgli energetycznych na rynku określa PSCMI (Polish Steam Coal Market Index). Jest to grupa wskaźników cen wzorcowego węgla energetycznego produkowanego przez krajowych producentów i sprzedawanego na krajowym rynku energetycznym (Indeks PSCMI 1) oraz na krajowym rynku ciepła (Indeks PSCMI 2). Wskaźniki te bazują na danych miesięcznych ex-post i wyrażają cenę zbytu węgla kamiennego (loco kopalnia) w warunkach jakościowych zoptymalizowanych do potrzeb odbiorców.