Ochrona środowiska
Dbałość o środowisko naturalne rozumiana jest przez Grupę jako Społeczna Odpowiedzialność Biznesu wobec społeczności lokalnej, a nie tylko jako wypełnienie obowiązków wynikających ze stosowania prawa. Odpowiedzialne działanie w oparciu o najwyższe standardy środowiska, bezpieczeństwa i jakości produktów oraz konsekwencja w realizowaniu zadań środowiskowych należą do priorytetowych zadań Grupy.
Górnictwo jako branża przyczynia się do degradacji lokalnego środowiska naturalnego, między innymi poprzez zakłócanie krajobrazu czy emisję zanieczyszczeń. Prowadzonej pod ziemią działalności wydobywczej towarzyszą odkształcenia na powierzchni, które powodować mogą szkody w majątku prywatnym i publicznym, ale również zakłócają równowagę hydrologiczną. Do tego dochodzi zagospodarowanie na powierzchni skały płonnej towarzyszącej złożom węgla i urabianej wraz z nim, hałas związany pracą kopalni, czy też emisje do atmosfery pyłów i gazów, zwłaszcza przez koksownie.
Bieżące działania prowadzone przez Spółkę mające na celu minimalizację negatywnego wpływu są domeną strategicznego zarządzania operacyjnego i mają zapewnić bezpieczeństwo środowiskowe zarówno przyrodzie, jak i mieszkańcom lokalnej społeczności. Tak jak w przypadku innych obszarów biznesowych, kluczowe znaczenie dla ich poprawnego funkcjonowania ma posiadanie sytemu zarządzania środowiskowego.
System zarządzania środowiskowego Grupy
W wybranych spółkach wchodzących w skład Grupy wdrożone zostały odrębne systemy zarządzania środowiskowego certyfikowane zgodnie z normą PN-EN ISO 14001:2015. Do spółek tych należą JSW KOKS, JZR, PBSz, PGWiR oraz JSW. Dodatkowo spółka PGWiR posiada wdrożony system zarządzania środowiskowego EMAS stanowiący spełnienie wymogów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 roku w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie oraz Rozporządzenie Komisji (UE) 2017/1505 z dnia 28 sierpnia 2017 roku (EMAS III).
System zarządzania środowiskowego pozwala na identyfikację i nadzór wszystkich obszarów działalności mających lub mogących mieć wpływ na środowisko naturalne. Każda ze spółek posiadająca wdrożony system zarządzania środowiskowego identyfikuje znaczące aspekty środowiskowe, które mają lub mogą mieć wpływ na środowisko wynikające z prowadzonej działalności. Co roku przeprowadzana jest ocena aspektów środowiskowych w oparciu o obiektywne kryteria przyjęte w określonych procedurach.
W oparciu o politykę systemu zarządzania środowiskowego na bieżąco podejmowane są działania mające na celu realizację jej założeń, m.in. poprzez określanie, monitorowanie i realizowanie celów środowiskowych. Wyznaczone cele uwzględniają wymagania prawne i inne związane z działalnością poszczególnych spółek, znaczące aspekty środowiskowe, zidentyfikowane ryzyka i szanse, możliwości finansowe i technologiczne oraz oczekiwania stron zainteresowanych.
W JSW system zarządzania środowiskowego jest częścią Zintegrowanego Systemu Zarządzania jakością – wg wymagań normy ISO 9001; bezpieczeństwem i higieną pracy wg wymagań normy – PN-N – 18001 oraz bezpieczeństwem informacji wg wymagań normy – 27001, w zakresie: wydobywanie, przeróbka i sprzedaż węgla.
Zgodnie z deklaracją Prezesa Zarządu JSW ujętą w Polityce Zintegrowanego Systemu Zarządzania, w zakresie systemu zarządzania środowiskowego przyjęto iż, „Działalność gospodarcza prowadzona przez JSW jest zgodna z wymaganiami prawnymi i innymi, natomiast cały proces wydobywania, przeróbki i sprzedaży węgla realizowany jest w sposób minimalizujący negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne. Realizacja programu środowiskowego oraz zapobieganie zanieczyszczeniom i awariom zapewnia dążenie do stałej poprawy stanu środowiska”.
W poszczególnych Zakładach JSW prowadzona jest okresowa ocena zgodności z obowiązującymi wymaganiami prawnymi i innymi, ocena stopnia realizacji celów środowiskowych oraz monitorowanie znaczących aspektów środowiskowych. Zarówno wymogi prawne jak i inne powiązane zostały ze zidentyfikowanymi aspektami środowiskowymi, ryzykami i szansami, stronami zainteresowanymi jak również wyznaczone zostały dla nich osoby odpowiedzialne za realizację i nadzór.
Wpływ działalności Grupy na środowisko naturalne
Grupa kontynuowała zintegrowane działania na rzecz ochrony środowiska prowadzone z poszanowaniem określonych prawem warunków środowiskowych przy uwzględnieniu potrzeb lokalnych interesariuszy oraz społeczności lokalnej. Działania ukierunkowane były na dokonywanie stałego nadzoru i monitoringu oraz dbałość o jak najmniejszą skalę zanieczyszczeń emitowanych do środowiska, a także podejmowanie wszelkich kroków w celu optymalnego gospodarowania przestrzenią i zasobami środowiska naturalnego.
Stosowane rozwiązania i technologie zapewniają transformację w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym („GOZ”), będącą niezbędnym elementem tworzenia niskoemisyjnej, zasobooszczędnej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki, które mają przyczynić się do zmiany modelu rozwoju gospodarczego określonego przez Komisję Europejską. Wyznaczone w Strategii kierunki działań w obszarze wykorzystania metanu do produkcji energii elektrycznej, śladu węglowego organizacji i produktu, zarządzania terenami poprzemysłowymi, zagospodarowania zasolonych wód dołowych oraz wytwarzania produktów z udziałem odpadów wydobywczych do zastosowań w inwestycjach infrastrukturalnych stanowią element zrównoważonego modelu biznesowego i przyczynią się do realizacji priorytetów w ramach GOZ oraz przeciwdziałania zmianom klimatu.
Realizowane przez Grupę dobre praktyki wpisują się również w kluczowe obszary Europejskiego Zielonego Ładu, do których należą m. in.:
- redukcja zanieczyszczeń,
- ochrona klimatu,
- czysta energia,
- gospodarka cyrkularna.
Zaangażowanie w ochronę środowiska naturalnego odzwierciedlają działania minimalizujące negatywne oddziaływanie prowadzonej działalności na środowisko realizowane w obszarach:
- Gospodarki odpadami wydobywczymi,
- Gospodarki zasolonymi wodami dołowymi,
- Bezpośredniego i pośredniego wpływu na zmiany klimatu,
- Wpływu eksploatacji górniczej na powierzchnię,
- Rekultywacji i rewitalizacji terenów zagospodarowania odpadów wydobywczych i terenów poeksploatacyjnych,
- Emisji gazów i pyłów do atmosfery, w tym emisji metanu,
- Szacowania, monitorowania i bilansowania śladu węglowego organizacji i produktów węgiel i koks.
W 2019 roku Grupa w dalszym ciągu urzeczywistniała w swoich działaniach zasady przyjęte w Strategii. W tym celu realizowane były wyznaczone zadania służące ochronie środowiska.
Realizowane w 2019 roku zadania służące ochronie środowiska
Gospodarka wodna i ściekowa
Pobór wód
Gospodarowanie wodami dołowymi stanowi kluczowy i dominujący element gospodarki wodnej Grupy JSW. We wszystkich kopalniach Grupy wykorzystywana jest woda pitna i przemysłowa, którą częściowo pozyskuje się z własnych źródeł, a częściowo kupuje od firm zewnętrznych. Woda pitna wykorzystywana jest przede wszystkim do celów socjalno - bytowych oraz do zasilania sieci przeciwpożarowej na dole kopalń. Z kolei woda przemysłowa we wszystkich kopalniach wykorzystywana jest do celów technologiczno - produkcyjnych, tj. uzupełniania ubytków w obiegach chłodzących sprężarek, zasilania rurociągów przeciwpożarowych na dole kopalń oraz uzupełnienia strat wody w obiegu wodno - mułowym zakładów przeróbki mechanicznej węgla.
Tabela. Zużycie wody (Grupa JSW ) (mln m3)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Pobór wód: | 20,14 | 19,95 | 101,0 |
| Wody powierzchniowe | 9,27 | 9,20 | 100,8 |
| Woda pitna | 0,002 | 0,0011 | 181,8 |
| Woda przemysłowa | 9,26 | 9,20 | 100,7 |
| Wody podziemne | 3,79 | 3,38 | 112,1 |
| Woda pitna | 3,79 | 3,38 | 112,1 |
| Woda przemysłowa | 0 | 0 | 0 |
| Zakup wody | 7,08 | 7,37 | 96,1 |
| Woda pitna | 2,18 | 2,64 | 82,6 |
| Woda przemysłowa | 4,9 | 4,7 | 104,3 |
| Zrzut wód opadowych i roztopowych | 0,64 | 0,22 | 290,9 |
| do wód powierzchniowych | 0,180 | 0,148 | 121,6 |
| do gruntu | 0,117 | 0,066 | 177,3 |
| do osób trzecich | 0,344 | 0,008 | 4 300,0 |
| Woda odzyskana | 4,22 | 4,15 | 101,7 |
| Całkowite zużycie wody: | 22,22 | 21,62 | 102,8 |
| Woda pitna | 5,74 | 5,76 | 99,7 |
| Woda przemysłowa i odzyskana | 16,48 | 15,86 | 103,9 |
| Wskaźnik zużycia wody na jednostkę przychodu mln m3/mln PLN | 0,0026 | 0,0022 |
Ścieki socjalno-bytowe i technologiczne
Kopalnie „Knurów-Szczygłowice” i „Budryk” odprowadzają ścieki socjalno-bytowe do oczyszczalni ścieków które eksploatuje spółka PGWiR, natomiast pozostałe kopalnie odprowadzają ścieki socjalno-bytowe do kanalizacji miejskiej lub gminnej.
W kopalniach Grupy w celu oszczędności wody i zminimalizowania negatywnego oddziaływania na środowisko, wody technologiczne stosowane m.in. do procesów wzbogacenia węgla w zakładach przeróbczych oraz do chłodzenia sprężarek, znajdują się w zamkniętych obiegach wodno – mułowych. W związku z powyższym nie odprowadza się ścieków technologicznych do środowiska.
Należąca do JSW KOKS Koksownia Jadwiga posiada zamknięte obiegi wodno-ściekowe, nie odprowadza ścieków poza granice zakładu. Całość powstałych ścieków bytowych, przemysłowych i opadowych jest oczyszczana w zakładowej oczyszczalni ścieków, a następnie wykorzystywana w procesie mokrego chłodzenia koksu. W koksowni Przyjaźń oczyszczone ścieki koksownicze odprowadzane są do rzeki Bobrek, a w koksowni Radlin – do kanalizacji miejskiej.
Tabela. Zarzadzanie ściekami (Grupa JSW ) (mln m3)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Całkowita ilość ścieków, w tym: | 23,8 | 23,1 | 103,0 |
| Wytworzone | 17,8 | 16,9 | 105,3 |
| Odebrane z zewnątrz | 6,0 | 6,2 | 96,8 |
| Zagospodarowanie ścieków, w tym: | 23,8 | 23,1 | 103,0 |
| Zagospodarowanie we własnym zakresie | 3,7 | 3,2 | 115,6 |
| Odprowadzone do wód lub do ziemi | 19,0 | 18,8 | 101,1 |
| Odprowadzone do innej jednostki | 1,11 | 1,15 | 96,5 |
| Znaczące substancje zawarte w ściekach [Mg], w tym: | 236 981,2 | 258 772,9 | 91,6 |
| CHZT | 251,4 | 271,8 | 92,5 |
| BZT5 | 11,3 | 10,7 | 105,6 |
| Azot ogólny | 113,3 | 88,0 | 128,8 |
| Zawiesina | 787,0 | 272,0 | 289,3 |
| Chlorki | 226 974,2 | 249 294,6 | 91,0 |
| Siarczany | 8 728,7 | 8 713,3 | 100,2 |
| OWO | 115,3 | 122,5 | 94,1 |
| Wskaźnik emisji ścieków na jednostkę przychodu mln m3/mln PLN | 0,0027 | 0,0024 |
Gospodarka zasolonymi wodami dołowymi
W każdej z kopalń Grupy prowadzone jest odwadnianie poprzez odpompowanie zasolonych wód dołowych do osadników na powierzchni, gdzie podlegają procesowi mechanicznego czyszczenia. Odwodnienie zakładów górniczych prowadzone jest w oparciu o posiadane przez kopalnie pozwolenia wodnoprawne.
Ze względu na wysoki poziom zasolenia kluczowym zagadnieniem jest takie prowadzenie gospodarki wodami dołowymi, aby zapobiegać degradacji środowiska.
Część wód zasolonych wykorzystywana jest do uzupełniania obiegów technologicznych zakładów przeróbczych oraz do wytwarzania mieszanin doszczelniających stosowanych do prewencji przeciwpożarowej na dole kopalń wraz z odpadami z energetyki i odpadami poflotacyjnymi. Pozostała część wód dołowych wymaga zagospodarowania w sposób bezpieczny dla środowiska.
Niewykorzystane wody z kopalń „Borynia-Zofiówka-Jastrzębie” i „Pniówek” kierowane są do rzeki Odry w miejscowości Olza poprzez system retencyjno-dozujący zwany kolektorem „Olza”, który jest własnością Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Rekultywacji w Jastrzębiu-Zdroju.
Zadaniem kolektora jest ochrona rzek i ich mniejszych dopływów w zlewni Górnej Odry takich jak: Ruda, Szotkówka, Jastrzębianka, Ruptawka, Lesznica i Olza oraz w zlewni Wisły: Pawłówka i Pszczynka. przed zasoleniem na długości przekraczającej 150 km. Umożliwia to ich gospodarcze wykorzystanie, chroni ujęcia wód do celów komunalnych, przemysłowych i rolniczych np. zbiornik wody przemysłowej „Łąka”, zbiornik wody przemysłowej Elektrowni „Rybnik”, ujęcie wód przemysłowych na rzece Olzie.
Funkcjonowanie systemu „Olza” polega na ograniczeniu ilości odprowadzanych wód w okresie niskich przepływów, a nawet całkowite zatrzymanie odprowadzania i wykorzystanie w tym czasie pojemności retencyjnej zbiorników działających w systemie „Olza”. Odprowadzanie wód zgromadzonych w retencji następuje dopiero po opadach i w warunkach odpowiednio dużego przepływu rzeki Odry. Wody zasolone wprowadzane są do rzeki poprzez 51 dysz rozmieszczonych w dnie na całej szerokości koryta Odry, co umożliwia wymieszanie wód na krótkim odcinku rzeki. Kontrola zasolenia Odry po dozowaniu wód górniczych prowadzona jest poprzez stację monitoringową w Krzyżanowicach. Pomiary zasolenia dokonywane są także przez laboratorium badawcze wody i ścieków PGWiR. Funkcje retencyjno-dozujące oparte na precyzyjnym monitoringu pozwalają zmniejszyć maksymalne stężenia soli w Odrze o ponad 60%. Pojemność retencyjna systemu "Olza" wynosi około 985 000 m3, co pozwala na dwumiesięczny okres gromadzenia wód słonych w czasie susz.
Sól Dębieńska
Wody kopalniane pochodzące z KWK Budryk są odsalane w zakładzie w Dębieńsku (PGWiR z Grupy JSW). Produkcja Soli Dębińskiej realizowana jest poprzez proces odsalania najwyższej jakości solanek dostępnych na głębokości nawet 1200 m. Jest to sól, która od tysięcy lat znajdowała się pod ziemią i nie jest skażona zanieczyszczeniami jak np. sól morska. Solanki w pierwszej fazie są oczyszczane przez wieloetapową filtrację. Następnie realizowany jest proces zatężania solanki przy pomocy filtrów odwróconej osmozy (instalacja RO). Zatężona solanka poddawana jest procesowi wyparnemu, a następnie krystalizacji i suszeniu (instalacja RCC). Produkowana sól standardowo zawiera 99,4% NaCl. Stosowany proces technologiczny pozwala zachować w składzie produktu pożądane mikroelementy i minerały. Stała granulacja i niski poziom wilgotności eliminuje konieczność stosowania środków antyzbrylających. Obok soli spożywczej w ofercie znajduje się też sól drogowa. W wyniku realizowanego procesu unika się odprowadzania do rzeki Bierawki wód silnie zasolonych, odpompowanych z rejonów górniczych przy jednoczesnym otrzymywaniu wysokojakościowej soli warzonej.
Wykorzystanie soli z zasolonych wód kopalnianych jest korzystne dla środowiska, ponieważ oznacza brak konieczności wydobycia określonego wolumenu soli kamiennej w tradycyjnych kopalniach soli (w Dębińsku w 2019 r. wyprodukowano 66,9 tyś. ton soli).
Niewykorzystane wody z odwodnienia kopalni „Knurów-Szczygłowice” wprowadzano w sposób kontrolowany do wód powierzchniowych zgodnie z warunkami określonymi w obowiązujących przepisach i posiadanymi pozwoleniami wodnoprawnymi.
Spółka PGWiR konsekwentnie doskonali system retencyjno-dozujący „Olza” oraz instalacją odsalania w Dębieńsku poprzez kontynuowanie prac modernizacyjno-remontowych.
Tabela. Zasolone wody dołowe (JSW) (mln m3)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Zagospodarowane | 1,7 | 1,3 | 130,8 |
| Odprowadzone do środowiska | 3,8 | 3,7 | 102,7 |
| Odprowadzone do Zakładu Odsalania | 2,4 | 2,3 | 104,3 |
| Odprowadzone do kolektora Olza | 4,9 | 4,8 | 102,1 |
| Ogółem | 12,8 | 12,1 | 105,8 |
Gospodarka odpadami, w tym odpadami wydobywczymi
Praktyki stosowane przez Grupę w zakresie gospodarki odpadami także w 2019 roku prowadzone były z wykorzystaniem hierarchii sposobów postępowania z odpadami, ograniczając negatywne oddziaływanie odpadów na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. Wszystkie metody postępowania z odpadami prowadzone były przy uwzględnieniu najlepszych dostępnych technik i technologii.
Odpady wydobywcze
Jastrzębska Spółka Węglowa w trakcie eksploatacji oraz procesów wzbogacania węgla w przykopalnianych zakładach przeróbki mechanicznej w głównej mierze wytwarza znaczne ilości odpadów wydobywczych (średniorocznie około 10-11mln Mg), w dużo mniejszym zakresie powstają odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne. Jest to spowodowane specyfiką prowadzonej działalności – wydobywaniem i sprzedażą węgla koksującego, a także uwarunkowaniami geologiczno-górniczymi, występującymi w kopalniach oraz wysokimi wymogami jakościowymi, jakie stawia się produkcji węgla handlowego, a w szczególności koncentratu dla potrzeb koksownictwa.
Odpady powstające w trakcie eksploatacji, definiowane są na podstawie Rozporządzenia Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 roku w sprawie katalogu odpadów, jako należące do grupy 01 – tj. odpadów powstających przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin:
- 01 01 02 – odpady z wydobywania kopalin innych niż rudy metali
- 01 04 12 – odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin inne niż wymienione w 01 04 07 i 01 04 11
- 01 04 81 – odpady z flotacyjnego wzbogacania węgla inne niż wymienione w 01 04 80.
Ze względu na genezę ich powstawania dzieli się je na te związane z robotami udostępniająco-przygotowawczymi (kod 01 01 02) oraz powstające w zakładach przeróbki mechanicznej węgla (kod 01 04 12 i 01 04 81). Udział odpadów o kodzie 01 01 02 w całej masie jest stosunkowo niewielki, w przeciwieństwie do tzw. odpadów przeróbczych. Powstają one w związku z potrzebą oddzielenia skały płonnej od surowca.
We wszystkich kopalniach JSW stwierdza się występowanie tych samych trzech rodzajów skał osadowych o zmiennych udziałach, uzależnionych od zmienności geologicznej złoża i skał otaczających, poziomów eksploatacyjnych złoża i grupy warstw geologicznych. Zatem pod względem petrograficznym odpady wydobywcze to:
- piaskowce, o zróżnicowanej wielkości ziaren i spoiwie ilastym (węglanowym),
- mułowce, najczęściej spotykane, o budowie bezpostaciowej, zawierające warstewki wpryśnięcia substancji węglowej.
- łupki ilaste, będące skałą frakcji ilastej z domieszką skały mułowcowej.
Spółka stara się bardzo racjonalnie podchodzić do tematu wytwarzania oraz zagospodarowania odpadów. Stanowi to jedno z ważniejszych zagadnień, z uwagi na aspekty środowiskowe, społeczne, prawne, techniczne czy ekonomiczne. Niemniej ze względu na znaczną ilość odpadów wydobywczych, ograniczone spektrum ich stosowania, właściwości oraz problemy transportowe i logistyczne, w dalszym ciągu nie ma gwarancji całkowitego ich wykorzystania (odzysku). Dlatego tak ważne jest prowadzenie działań pozwalających na zabezpieczenie już istniejących rezerw pojemnościowych służących zagospodarowaniu odpadów na powierzchni oraz pozyskiwanie nowych.
W tym celu zdecydowano o opracowaniu i wdrożeniu w październiku 2019 roku do stosowania Strategii gospodarowania odpadami wydobywczymi. Ma ona m.in. za zadanie wskazać kierunki i określić sposoby postępowania z odpadami wytwarzanymi w Zakładach Górniczych należących do Jastrzębskiej Spółki.
W 2019 roku w zakresie gospodarowania odpadami wydobywczymi, rekultywacji oraz zagospodarowania terenów przekształconych w wyniku działalności górniczej w Grupie w dalszym ciągu stosowano takie sposoby produkcji lub formy usług oraz surowce i materiały, które pozwalały zapobiegać powstawaniu odpadów lub utrzymać ich ilość na możliwie najniższym poziomie.
Wszystkie te działania prowadzone były zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, w sposób ograniczający do minimum negatywne oddziaływanie odpadów na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko poprzez optymalne gospodarowanie przestrzenią i zasobami środowiska naturalnego ze szczególnym uwzględnieniem rekultywacji i rewitalizacji terenów oraz gruntów przekształconych działalnością górniczą.
Kontynuowane były działania związane z wykorzystaniem odpadów wydobywczych wraz z odpadami elektrownianymi oraz wodą zasoloną do wypełniania i doszczelniania zrobów ścian zawałowych w celach zwalczania zagrożenia pożarowego i metanowego, ograniczenia emisji metanu i osiadań terenu, poprawy warunków wentylacji oraz wypełniania zlikwidowanych i otamowanych zbędnych wyrobisk górniczych.
Zwiększenie wykorzystania odpadów wydobywczych w podziemnych wyrobiskach górniczych realizowane było poprzez systematyczną rozbudowę i modernizację instalacji do zatłaczania mieszanin doszczelniających. Optymalne wykorzystanie wytwarzanych odpadów wydobywczych w budownictwie drogowym i komunikacyjnym, do prac inżynieryjno – budowlanych oraz hydrotechnicznych prowadzone było poprzez intensyfikację działań w zakresie produkcji kruszyw w instalacjach zakładów przeróbczych kopalń i ich sprzedaży. Produkcja kruszyw realizowana była zgodnie z uzyskanymi aprobatami technicznymi na podstawie posiadanych przez kopalnie decyzji.
Zagospodarowanie odpadów wydobywczych w obiektach gospodarki odpadami wydobywczymi na powierzchni prowadzone było zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, planami gospodarki odpadami oraz aktualnie obowiązującymi przepisami w zakresie gospodarki odpadami w kierunkach uzgodnionych z lokalnymi jednostkami samorządu terytorialnego.
Na wszystkich obiektach gospodarki odpadami wydobywczymi realizowane były zadania mające na celu zabezpieczenie środowiska przed negatywnym oddziaływaniem nagromadzonych odpadów wydobywczych oraz zagospodarowanie terenów przekształconych w wyniku działalności górniczej w celu ich odnowy oraz przywrócenia walorów przyrodniczych i krajobrazowych poprzez przypisanie im funkcji użytkowych, które w przyszłości służyć będą lokalnym społecznościom, jako tereny zieleni urządzonej i lasy oraz obiekty sportowo-rekreacyjne.
Obiekty gospodarki odpadami wydobywczymi objęte były rekultywacją techniczną i biologiczną, zazielenieniem gwarantujących szybkie i trwałe osiągnięcie zamierzonych efektów ekologicznych.
Tabela. Zagospodarowanie odpadów wydobywczych (JSW) (mln Mg)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Wytwarzanie odpadów wydobywczych, w tym: | 12,1 | 10,8 | 112,0 |
| - Kamień szybowy ( 01 01 02 ) | 0,1 | 0,1 | 100,0 |
| - Kamień ZPMW ( 01 04 12 ) | 11,2 | 10,0 | 112,0 |
| - Odpady poflotacyjne ( 01 04 81 ) | 0,8 | 0,7 | 114,3 |
| Zagospodarowanie odpadów wydobywczych na powierzchni | 11,2 | 9,9 | 113,1 |
| Zagospodarowanie kruszyw na powierzchni | 0,76 | 0,74 | 102,7 |
| Zagospodarowanie odpadów wydobywczych na dole | 0,086 | 0,116 | 74,1 |
| Zagospodarowanie kruszyw na dole | 0,002 | 0,002 | 100,0 |
Pozostałe odpady
Grupa JSW wytwarza rocznie kilkadziesiąt tysięcy Mg odpadów niebezpiecznych oraz odpadów innych niż wydobywcze i niebezpieczne. W stosunku do wytwarzanych odpadów wydobywczych odpady te stanowią niewielki procent wszystkich odpadów wytwarzanych przez zakłady Grupy.
Do odpadów niebezpiecznych należą przede wszystkim:
- odpady przepracowanych olejów,
- szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych,
- odpady zużytego czyściwa oraz baterii i akumulatorów.
Odpady inne niż wydobywcze i niebezpieczne wytwarzane w zakładach Grupy to głównie odpady:
- złomu,
- drewna,
- gumy,
- tworzyw sztucznych,
- zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Grupa prowadzi segregację i selektywne magazynowanie wytwarzanych odpadów w sposób uniemożliwiający ich negatywne oddziaływanie na środowisko i zdrowie ludzi.
W 2019 roku w dalszym ciągu realizowane były działania w celu ograniczenia powstawania odpadów „u źródła”, zapobiegające powstawaniu odpadów lub pozwalające utrzymać na możliwie niskim poziomie ich wytwarzanie. Prowadzone były również prace dla zapewnienia zwiększenia skuteczności selektywnego gospodarowania odpadami.
Odpady, których z przyczyn technologicznych, ekologicznych lub ekonomicznych nie udało się poddać przetwarzaniu na terenie zakładu, były systematycznie przekazywane z uwzględnieniem hierarchii sposobów postępowania z odpadami oraz najlepszej dostępnej techniki lub technologii do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być przetworzone. Główne metody postępowania z odpadami dotyczyły procesów odzysku. W mniejszym stopniu odpady były poddawane były procesom unieszkodliwiania. Metodę zagospodarowania odpadów określono przede wszystkim na podstawie informacji dostarczonych przez wykonawców usług przetwarzania odpadów.
Transport odpadów niebezpiecznych ADR
W przypadku prowadzenia działalności w obszarze transportu odpadów niebezpiecznych ADR, stosowane są standardy i metodologie zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach ADR.
Tabela. Wolumen odpadów (Grupa JSW) (mln Mg)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Całkowita ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych | 0,0127 | 0,0074 | 171,6 |
| Całkowita ilość wytworzonych odpadów innych niż niebezpieczne | 12,19 | 10,81 | 112,8 |
| Odpady niebezpieczne odebrane od innej jednostki | 0,0016 | 0,0018 | 88,9 |
| Odpady inne niż niebezpieczne odebrane od innej jednostki | 0,134 | 0,195 | 68,7 |
| Wskaźnik emisji odpadów na jednostkę przychodu mln Mg/mln PLN | 0,0014 | 0,0011 |
Bioróżnorodność
Zakłady Grupy JSW nie działają na terenach ani w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów wyróżniających się szczególnymi wartościami przyrodniczymi takimi jak parki narodowe, rezerwaty przyrody czy obszary Natura 2000.
W dalszym sąsiedztwie (kilka – kilkanaście km od zakładu Grupy JSW) znajdują się liczne tereny o wysokiej wartości przyrodniczej lub krajobrazowej, objętej różnymi formami ochrony, spośród których warto wymienić:
- Rezerwaty Przyrody: Las Dąbrowa (KWK „Knurów-Szczygłowice”), Segiet (Koksownia Jadwiga), Dolina Żabnika (Koksownia Przyjaźń) i Góra Chełm (Koksownia Przyjaźń),
- Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000: Dolina Górnej Wisły PLB240001 (KWK „Borynia-Zofiówka-Jastrzębie”, KWK „Pniówek”) oraz Stawy Wielikąt i Las Tworkowski PLB240003 (Koksownia Radlin),
- Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Natura 2000: Zbiornik Goczałkowicki - Ujście Wisły i Bajerki PLH240039 (KWK „Borynia-Zofiówka-Jastrzębie”, KWK „Pniówek”), Pierściec PLH240022 (KWK „Pniówek”), Podziemia Tarnogórsko – Bytomskie PLH240003 (Koksownia Jadwiga), Graniczny Meander Odry PLH240013 (Koksownia Radlin), Łąki Dąbrowskie PLH240041 (Koksownia Przyjaźń), Łąki w Sławkowie PLH240043 (Koksownia Przyjaźń), Lipienniki w Dąbrowie Górniczej PLH240037 (Koksownia Przyjaźń), Torfowisko Sosnowiec-Bory PLH240038 (Koksownia Przyjaźń), Pustynia Błędowska PLH120092 (Koksownia Przyjaźń), Ostoja Środkowojurajska PLH240009 (Koksownia Przyjaźń), Pleszczotka PLH120092 (Koksownia Przyjaźń), Armeria PLH120091 (Koksownia Przyjaźń), Łąki w Jaworznie PLH240042 (Koksownia Przyjaźń),
- Parki Krajobrazowe: Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich (KWK „Borynia-Zofiówka-Jastrzębie”, KWK „Knurów-Szczygłowice”, KWK „Pniówek”, KWK „Budryk”, Koksownia Radlin), Orlich Gniazd (Koksownia Przyjaźń), a także Dolinki Krakowskie (Koksownia Przyjaźń),
- pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej (wszystkie zakłady GK JSW).
Dla wszystkich inwestycji, które zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa mogą mieć potencjalnie znaczący wpływ na otoczenie przyrodnicze, przeprowadzana jest ocena oddziaływania na środowisko.
W prace zaangażowani są eksperci z różnych dziedzin (m.in. takich jak: ornitologia, botanika), którzy wskazują potencjalne ryzyka oraz przedstawiają rekomendacje rozwiązań łagodzących w jak największym stopniu skutki prowadzenia danej inwestycji.
Tabela. Charakterystyka terenów cennych przyrodniczo zlokalizowane w pobliżu od zakładów Grupy JSW
Pozostałe zagadnienia środowiskowe, w tym zgodność z zasadami ochrony środowiska
Spółki Grupy posiadają uregulowany stan formalno-prawny. Zgodność z regulacjami potwierdzona została wynikami przeprowadzonych w 2019 kontroli Inspekcji Środowiska, Urzędu Górniczego oraz niezależnych auditorów akredytowanej jednostki w ramach systemu ISO 14001.
W 2019 w Grupie JSW nie odnotowano poważnych awarii ze skutkiem środowiskowym, strat środowiskowych będących skutkiem działania przedsiębiorstw, jak również nie nałożono na żadną ze spółek w Grupie znaczących kar za naruszenie przepisów ochrony środowiska. Spółki należące do Grupy JSW podejmują również działania związane z monitorowaniem stanu środowiska oraz zapobieganiem i ograniczaniem negatywnych skutków oddziaływania przedsiębiorstwa.
W umowach na dostawy, usługi i roboty budowlane stosowane są zapisy dotyczące poszanowania środowiska i postępowania zgodnie z przepisami szeroko pojętej ochrony środowiska, w tym gospodarki odpadami i odpowiedzialności za szkody w środowisku.
Wydatki na ochronę środowiska
Tabela.Wydatki na ochronę środowiska (Grupa JSW) (mln PLN)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019* | 2018* | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Opłaty za korzystanie ze środowiska | 3,5 | 4,1 | 85,4 |
| Opłaty za usługi wodne | 14,5 | 15,7 | 92,4 |
| Ochrona wód przed zasoleniem | 26,9 | 23,6 | 114,0 |
| Naprawa szkód górniczych | 101,1 | 75,8 | 133,4 |
| Inwestycje w zakresie ochrony środowiska | 76,6 | 44,5 | 172,1 |
| Rekultywacja | 0,6 | 1,0 | 60,0 |
| Ogółem | 223,2 | 164,7 | 135,5 |
| Wskaźnik na jednostkę przychodu mln PLN/mln PLN | 0,026 | 0,017 |
Inwestycje prośrodowiskowe
JSW w 2019 roku na inwestycje w zakresie ochrony środowiska wydała 59,5 mln zł.
Do najważniejszych zadań w tym zakresie należą:
JSW KOKS w 2019 roku na inwestycje w zakresie ochrony środowiska wydała 9,8 mln zł.
Do najważniejszych zadań w tym zakresie należały:
Koksownia Radlin:
- Modernizacja biologicznej oczyszczalni ścieków, - 0,6 mln. zł,
- Modernizacja wieży gaszenia koksu – 2,4 mln. zł,
- Wykonanie zbiornika wód opadowych – 0,1 mln. zł.
Koksownia Przyjaźń:
- Wykonanie zhermetyzowanej instalacji do rozdziału benzolu - 0,6 mln. zł,
- Wyciszenie obiektów i urządzeń - 0,6 mln. zł.
Koksownia Jadwiga:
- Wykonanie instalacji odsiarczania gazu koksowniczego – 0,3 mln. zł,
- Hermetyzacja oddziału węglopochodnych – 2,8 mln. zł,
- Przebudowa wieży gaszenia koksu - 2,5 mln. zł.
PGWiR w 2019 r. na inwestycje w zakresie ochrony środowiska wydała 7,3 mln zł.
Do najważniejszych zadań w tym zakresie należą:
- Modernizacja elewacji budynku sortowni i workowni Zakładu Odsalania- 1,5 mln zł.,
- Modernizacja bloku roboczego kompresora opar S.C.-40 – 2,1 mln. zł.
- Rozbudowa pompowni Z-17 przy ul. Dębina w Jastrzębiu-Zdroju – 1,1 mln zł.
Pozostałe Spółki Grupy JSW ze względu na charakter działalności nie realizowały istotnych inwestycji proekologicznych.
Oddziaływanie działalności górniczej
Zdecydowanie największe znaczenie z punktu widzenia poprawnych relacji pomiędzy przedsiębiorcą górniczym a lokalną społecznością ma sprawny proces naprawy i likwidacji szkód górniczych wyrządzonych ruchem zakładu górniczego. Aby ograniczyć ryzyka z nim związane stosowane są odpowiednie mechanizmy kontrolne w zakresie materializacji ryzyka obejmujące m.in. takie działania jak:
- koordynacja działań związanych z przygotowywaniem: projektu prac geologicznych, dokumentacją geologiczną, hydrogeologiczną, geologiczno-inżynierską, projektem zagospodarowania złoża oraz planem ruchu,
- na podstawie harmonogramu eksploatacji złoża, docelowego oraz objętego planem ruchu, planowane są miejsca zagrożone wystąpieniem szkód górniczych,
- nadzorowanie realizacji zapisów koncesyjnych oraz wynikających z wydanych decyzji środowiskowych,
- prowadzenie monitoringu geodezyjnego i budowlanego,
- monitoring wykonu napraw szkód górniczych w zakresie ilościowym i kosztowym w interwale miesięcznym oraz rocznym,
- monitoring wysokości rezerwy finansowej tworzonej dla potrzeb zobowiązań powstałych z tytułu szkód górniczych,
- współpraca z organami samorządowymi w ramach zespołów porozumiewawczych odbywających się pod auspicjami Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego,
- wyłączenie terenu z zabudowy bądź też złoża z eksploatacji,
- podejmowanie działań profilaktycznych mających na celu zachowanie grawitacyjnego spływu wód powierzchniowych,
- stosowanie profilaktyki budowlanej w zakresie odpowiedniego zabezpieczenia istniejących oraz nowo realizowanych obiektów budowlanych (w tym infrastruktury technicznej) w granicach terenów górniczych.
Prawny obowiązek naprawy szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego wynika bezpośrednio z treści działu VIII „Odpowiedzialność za szkody” Ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 09.06.2011r. Niemniej jednak kluczowe znaczenie w procesie naprawy szkód górniczych odgrywają regulacje wewnętrzne JSW związane z ich usuwaniem. Poszczególne projekty naprawcze związane z usuwaniem szkód dla obiektów publicznych, samorządowych oraz stanowiących własność prywatną, są przygotowywane do realizacji zgodnie z procedurą określoną w Zarządzeniu nr 38/IX/2017 Prezesa Zarządu JSW z dnia 20 grudnia 2017 roku - Załącznik Nr 2 „Regulamin postępowania przy naprawianiu szkód” i Załącznik Nr 3 „Regulamin Komisji Oceny Projektów Usuwania Szkód”.
Syntetyczną miarą skali działań związanych z szkodami górniczymi i ich likwidacją są:
- kwota wydatkowana na ich naprawy,
- liczba zrealizowanych działań naprawczych.
W 2019 roku kopalnie JSW wykonały plan napraw szkód powodowanych ruchem zakładu górniczego realizując zadania za łączną kwotę 101,1 mln zł (przy uwzględnieniu zobowiązań SRK – 3,9 mln zł). Dla porównania w 2018 roku kopalnie JSW wykonały plan napraw szkód powodowanych ruchem zakładu górniczego realizując zadania za łączną kwotę 75,8 mln zł.
W 2020 roku kopalnie JSW zabezpieczyły środki finansowe na naprawę szkód w wysokości 123,7 mln zł.
Likwidacja szkód górniczych
Tabela. Wydatki na likwidację szkód górniczych (JSW) (mln zł)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019* | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Sektor państwowy | 40,5 | 26,8 | 151,1 |
| Sektor prywatny | 41,9 | 34,7 | 120,7 |
| Sektor samorządowy | 14,8 | 14,3 | 103,5 |
| Ogółem | 97,2 | 75,8 | 128,2 |
Tabela. Liczba zadań dotyczących likwidacji szkód górniczych (JSW)
| WYSZCZEGÓLNIENIE | 2019 | 2018 | DYNAMIKA 2018=100 |
|---|---|---|---|
| Sektor państwowy | 81 | 73 | 111,0 |
| Sektor prywatny | 1 089 | 883 | 123,3 |
| Sektor samorządowy | 94 | 81 | 116,0 |
| Ogółem | 1 264 | 1 037 | 121,9 |
Zagospodarowanie terenów pogórniczych
Zakończenie produkcji górniczej, jak miało to np. miejsce w przypadku KWK „Krupiński” przekazanej do SRK, oznacza wytworzenie się swoistej próżni. Dlatego tak ważnym ze społecznego punktu widzenia jest gospodarcze wykorzystanie terenów, wcześniej wykorzystywanych przez górnictwo.
Jastrzębskie Zakłady Remontowe, wchodzące w skład Grupy JSW, zawarły kontrakt z firmą Budimex na budowę zespołu hal produkcyjno-remontowych w Suszcu. Inwestycja JZR to pierwszy etap planowanej budowy nowoczesnego centrum przemysłowego na terenie byłej kopalni Krupiński. Obiekt ten ma spełniać nowe warunki techniczne 2021 dotyczące energooszczędności budynków, w którym zastosowano rozwiązania proekologiczne takie jak: panele fotowoltaiczne oraz pompy ciepła, jako źródła produkcji energii cieplnej i chłodzenia wybranych pomieszczeń w budynku. Powstałe hale produkcyjne będą wyposażone w specjalistyczne, wysokowydajne maszyny i urządzenia.
W dniu 4 października podpisano porozumienie dotyczące rewitalizacji terenów po byłej KWK Krupiński. Porozumienie wiąże się z inwestycjami na pogórniczych terenach oraz tworzeniem nowych miejsc pracy w gminie.