Otoczenie rynkowe i konkurencyjne
Grupa JSW jest największym producentem wysokiej jakości węgla koksowego i jednocześnie znaczącym producentem koksu w Unii Europejskiej. Rodzaj oraz zakres prowadzonej przez Grupę działalności i oferowanych produktów w dużej mierze pozostaje wrażliwy w związku ze zmianami na powiązanych ze sobą rynkach węgla, koksu oraz stali.
Rynek węgla:
- światowy:
Rynek węgla koksowego ma wymiar globalny - popyt na węgiel koksowy oraz koks zależy głównie od kondycji przemysłu stalowego, który zużywa powyższe surowce w wielkich piecach w procesie produkcji surówki hutniczej. Ponad 70% stali wytwarza się w technologii wielkopiecowej. Węgiel koksowy zwykle przetwarzany jest na koks we własnych koksowniach zintegrowanych z hutami oraz koksowniach niezintegrowanych (handlowych).
Światowa produkcja węgla koksowego (1029 mln ton/rok) jest silnie skoncentrowana w kilku krajach. Największymi producentami węgla koksowego pozostają niezmiennie Chiny (~605 mln ton/r) i Australia ( ~170 mln ton/r), których łączny udział w rynku przekracza 75%. Do największych eksporterów węgla koksowego należą m.in:
Tabela. Producenci węgla koksowego w 2020 roku
| BHP Group -Australia | Teck Resources - Kanada | Anglo American - koncern międzynarodowy z siedzibą w Wielkiej Brytanii | Grupa JSW - Polska |
|
|---|---|---|---|---|
| Produkcja węgla koksowego | 40 mt | 21,1 mt | 17 mt | 11,1 mt |
| EBITDA | 0,1 mld USD | 2,5 mld USD | 9,9 mld USD | -638 mld PLN |
| zatrudnienie | ~ 80 000 | ~ 10 100 | ~ 63 000 | ~ 30 600 |
Wykres. Najwięksi producenci węgla koksowego w 2020 roku [mln t, wielkości szacowane]
Chiny, będące największym w skali globalnej producentem węgla koksowego, są również znaczącym importerem tego surowca. Całość wydobycia kierują na rynek krajowy. Z kolei Australia – drugi po Chinach producent węgla koksowego - prawie 100% swojego wydobycia przeznacza na eksport.
Globalny poziom zapotrzebowania na węgiel koksujący jest silnie uzależniony jest od jednego odbiorcy – Chin, natomiast globalna podaż uzależniona jest od głównego dostawcy – Australii, która wraz z pozostałymi głównymi eksporterami – USA, Kanadą i Rosją, odpowiadają łącznie za około 90% dostaw węgla na rynek światowy. Łączny wolumen handlu węglem koksowym wyniósł w 2020 roku około 294 mln ton (wg Resources and Energy Quarterly, Department of Industry, Innovation and Science, Australian Government, December 2020).
Na kierunki przepływu węgla koksującego na światowym rynku w 2020 roku miała wpływ pandemia Covid-19 oraz decyzja Chin o nieformalnym zakazie importu węgla koksującego z Australii.
Na poziom importu węgla koksowego na świecie - poza relacją podażowo-popytową szczególnie między Azją i Australią - wpływ mają również zdarzenia jednorazowe w postaci utrudnień pogodowych, logistycznych czy geologicznych. Mają one jednak charakter przejściowy i powodują wówczas uruchomienie alternatywnych źródeł importu. W 2020 roku zdarzeniem, które w sposób istotny wpłynęło na popyt, podaż i relacje handlowe była pandemia Covid-19 i jej skutki dla sektora stalowego, koksowego i węglowego.
Wykres. Najwięksi importerzy węgla koksowego w 2020 roku [mln t, wielkości szacowane]
- europejski:
Dla europejskiego przemysłu stalowego ważna jest gwarancja stabilnych dostaw swoich podstawowych surowców na konkurencyjnych warunkach. Brak własnych wystarczających źródeł podaży powoduje, że Unia Europejska jest praktycznie w całości zależna od importu zarówno rudy żelaza jak i węgla koksowego. Komisja Europejska 3 września opublikowała listę tzw. surowców krytycznych, czyli takich, które są strategiczne z punktu widzenia funkcjonowania i rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej. Ich deficyt może mieć poważne skutki ekonomiczne dla całej gospodarki. W ocenie zagrożenia ich deficytu bierze się pod uwagę ich znaczenie gospodarcze jak i ryzyko związane z zabezpieczeniem ich dostaw. Przeglądu wykazu tych surowców Komisja dokonuje co trzy lata. Z punktu widzenia gospodarki Polski najistotniejsze informacją było to, że pozostał na niej węgiel koksowy, jako strategiczny surowiec dla europejskiego hutnictwa
Obecnie w krajach członkowskich UE produkcja węgla koksowego ma miejsce zasadniczo tylko w Polsce oraz w Czechach, co powoduje, że Unia Europejska historycznie była i pozostaje w strukturalnym niedoborze węgla koksowego. Zapotrzebowanie ze strony przemysłu stalowego przekracza zdolności produkcyjne górnictwa w krajach członkowskich o około 35-40 mln ton w zależności od poziomu produkcji stali w procesie wielkopiecowym. Deficyt węgla koksowego na rynku UE zaspokajany jest głównie przez import z Australii, USA, Kanady i Rosji, oraz w ostatnich latach z Mozambiku i Kolumbii.
W Unii Europejskiej poza JSW (wydobycie około 11 mln ton w 2020 roku) węgiel koksowy wydobywa także czeska spółka OKD (wydobycie 1 mln ton w 2020 roku), która jest w fazie konsekwentnego wygaszania kopalń. Wydobycie w tej spółce będzie prowadzone maksymalnie do końca 2022 roku.
W 2019 roku Wielka Brytania poinformowała o rozpoczęciu projektu budowy nowej kopalni – West Cumbria Mining (WCM). Docelowo brytyjska kopalnia ma produkować około 3,5 mln ton rocznie węgla metalurgicznego, ale projekt jest opróżniony ze względu na pandemię Covid-19, jak również protesty ekologów sprzeciwiających się budowie nowej kopalni w Wielkiej Brytanii.
JSW jako czołowy producent węgla koksowego w Unii Europejskiej korzystając z tzw. renty geograficznej, podlega ogólnym trendom rynku światowego. Zmienność rynku oraz wpływ globalnych mechanizmów cenowych powodują, że obecnie transakcje na rynku węgla koksującego dokonywane są w oparciu o publikowane indeksy węglowe dla węgli z Australii oraz USA.
Wykres. Udział JSW w produkcji węgla koksowego w Polsce, UE i na świecie w 2020 r. [mln t,%]
- krajowy:
JSW jest jedynym krajowym producentem węgla koksowego typu hard oraz znaczącym producentem węgla koksowego typu semi-soft. Pozostali krajowi producenci są producentami głównie węgla energetycznego, a węgiel koksowy typu semi –soft jest wydobywany tylko w PGG w niewielkich ilościach (1,2 mln ton w 2020 roku).
Polskie spółki węglowe przeważnie produkują węgiel z przeznaczeniem do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Największymi krajowymi spółkami węglowymi oprócz Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A są: Polska Grupa Górnicza S.A. oraz Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A.
Grupa JSW jest istotnym dostawcą wysokiej jakości węgla koksowego na rynku krajowym i europejskim. Pozostałą część produkowanego przez JSW węgla stanowi węgiel do celów energetycznych, który jest sprzedawany krajowym spółkom energetyki zawodowej. Nie będąc wiodącym w kraju producentem węgli energetycznych, Grupa JSW postrzegana jest przez odbiorców w segmencie krajowej energetyki zawodowej jako dostawca uzupełniający.
Wykres. Udział JSW w krajowej produkcji węgla energetycznego w 2020 r. [mln t,%]
Zasadnicze znaczenie dla cen węgla energetycznego w Polsce ma sytuacja na rynku krajowym i konkurencja pomiędzy krajowymi producentami. Rynek węgla energetycznego w Polsce zależy głównie od krajowej koniunktury gospodarczej, warunków pogodowych, polityki energetycznej (ceny energii elektrycznej, zużycia biomasy, produkcji energii z węgla brunatnego, udziału subsydiowanej energii odnawialnej). Ceny węgli dla krajowej energetyki w ograniczonym stopniu podążają za światowymi trendami indeksów cenowych wyznaczanych dla transakcji spotowych. Indeksy są wyznacznikiem trendu, natomiast zasadnicze znaczenie ma sytuacja na rynku krajowym i konkurencja pomiędzy polskimi producentami. Ceny uzyskiwane ze sprzedaży węgli energetycznych na rynku określa PSCMI (Polish Steam Coal Market Index). Jest to grupa wskaźników cen wzorcowego węgla energetycznego produkowanego przez krajowych producentów i sprzedawanego na krajowym rynku energetycznym (Indeks PSCMI 1) oraz na krajowym rynku ciepła (Indeks PSCMI 2). Wskaźniki te bazują na danych miesięcznych ex-post i wyrażają cenę zbytu węgla kamiennego (loco kopalnia) w warunkach jakościowych zoptymalizowanych do potrzeb odbiorców.
Rynek koksu:
- światowy:
Największym i kluczowym odbiorcą koksu jest hutnictwo żelaza i stali, gdzie wykorzystywany jest głównie do produkcji surówki żelaza w procesie wielkopiecowym, natomiast drobniejsze sortymenty do wytwarzania aglomeratów z rud żelaza do produkcji żelazostopów. Do tej grupy odbiorców należą również odlewnie wykorzystujące wysokiej jakości koks odlewniczy.
Pozostałe rodzaje koksu stosowane są w procesie wytopu metali nieżelaznych (w hutnictwie cynku, ołowiu i miedzi), w przemyśle wapienniczym, chemicznym (głównie do produkcji karbidu), branży sodowej (produkcja szkła), w sektorze spożywczym (cukrownie, suszarnie) oraz w sektorze komunalnym (koks opałowy).
Rynek koksu podobnie jak węgla koksowego jest rynkiem globalnym. Produkcja koksu wzrasta, a zapotrzebowanie na koks jest uzależnione głównie od poziomu produkcji stali w procesie wielkopiecowym oraz zmian technologicznych procesów produkcji stali. Produkcja koksu skoncentrowana jest głównie w krajach azjatyckich, które odpowiadają za ponad 80% światowej produkcji koksu.
Łączny handel koksem na świecie szacowany jest na około 27-30mln ton, w UE na około 9-11 mln ton. Największymi eksporterami koksu w 2020 roku były: Polska (5,4 mln ton) oraz Chiny (3,5mln ton) i Kolumbia (3,4 mln ton). Te trzy kraje stanowiły blisko 50% wolumenu światowego handlu tym surowcem.
Wykres. Produkcja koksu na świecie [mln t]
Wykres. Najwięksi producenci koksu w 2020 roku [mln t,%]
Wykres. Najwięksi eksporterzy koksu w 2020 roku [mln t,%]
- europejski:
Jedynie 5-7% konsumpcji koksu przypada na kraje Unii Europejskiej, w których zużycie surowca oscyluje zwykle na poziomie ok. 40 mln ton (z powodu pandemii ok. 34 mln ton w 2020r.). Z kolei udział UE w konsumpcji koksu z importu wynosi ok 9-11 mln ton, co stanowi ok. 1/3 globalnego zużycia importowanego surowca.
W Unii Europejskiej funkcjonują głównie koksownie zintegrowane z hutami, które w pierwszej kolejności zaspokajają swoje potrzeby własną produkcją koksu. W Grupie JSW koksownie są niezależne, co oznacza, że całość produkcji koksu przeznaczona jest na sprzedaż. Kilka niezależnych koksowni znajduje się również na Węgrzech, w Czechach oraz w Bośni. Przewaga Grupy JSW nad innymi producentami koksu jest związana z dostępnością surowca – koksownie JSW bazują głównie na węglu koksowym z własnych kopalń. Mimo iż większość hut europejskich ma własne zintegrowane koksownie, jednocześnie nadal wymaga pewnego stopnia importu. Średnio europejskie huty zaspokajają swoje potrzeby w 95% poprzez swoją produkcję w koksowniach zintegrowanych. Przy redukcji poziomu produkcji stali w pierwszej kolejności eliminowane są dostawy z zewnątrz, dlatego w przypadku osłabienia produkcji stali w hutach zintegrowanych, najbardziej odczuwają to koksownie niezależne będące dostawcami koksu do tych hut.
Struktura zużycia koksu na świecie i w UE jest podobna: około 80% koksu zużywane jest
do produkcji surówki żelaza w procesie wielkopiecowym, pozostałe 20% poza wielkimi piecami. Zdecydowana większość koksu produkowana jest w koksowniach będących częścią koncernów stalowych. Produkcja w nich odbywa się na wewnętrzne potrzeby hut wchodzących w skład tych koncernów. Tylko niewielka ilość (nieco ponad 4% ogólnego wolumenu produkcji) jest przedmiotem obrotu w handlu międzynarodowym.
- krajowy:
Krajowa produkcja koksu wyniosła w 2020 roku 7,6 mln ton, z czego 3,3 mln ton koksu zostało wyprodukowane w koksowniach należących do JSW. Udział produkcji koksu JSW w krajowej produkcji wyniósł zatem 44%. Pozostałymi producentami koksu w Polsce są: ArcelorMittal Poland Koksownia Częstochowa Nowa Sp. z o.o, WZK Victoria S.A. oraz Carbo-Koks Sp. z o.o. Przy czym JSW oraz ArcelorMittal Poland są dominującymi producentami koksu wielkopiecowego w Polsce.
Eksport polskiego koksu wyniósł 6,3 mln ton w 2020 roku, co oznacza wzrost o 3%. Jednak do krajów europejskich eksport spadł o 12% w porównaniu z 2019 r., podczas gdy do reszty świata wzrósł o 66%. Indie zaimportowały z Polski blisko 1 mln ton i były decydowanie największym rynkiem pozaeuropejskim w 2020 roku. Znaczący wzrost do krajów pozaeuropejskich, w tym do Azji, wynikał ze specyficznej sytuacji pandemicznej i perturbacji na rynku europejskim przy jednoczesnym silnym popycie ze strony krajów azjatyckich. Rynek w kolejnych latach powinien wrócić do typowych wzorców, czyli koncentracji eksportu koksu z Polski na rynku europejskim z uzupełniającym eksportem na rynki zamorskie.
Do produkcji 1 tony stali potrzebnych jest około 780 kg węgla koksowego
- światowy:
Rynek stali zdominowany jest przez globalne koncerny hutnicze, a produkcja stali w coraz większym stopniu koncentruje się w krajach azjatyckich. Największym producentem stali od kilku lat pozostają Chiny.
W procesie produkcji stali nadal dominuje technologia wielkopiecowa (oxygen-blown converter) z wykorzystaniem koksu. Stanowi ona ponad 70% w światowej strukturze produkcji stali. Produkcja stali w piecach elektrycznych stanowi około 28% produkcji stali surowej, niewielki i zanikający jest udział produkcji stali w piecach martenowskich (open hearth furnaces).
Wykres. Producenci stali surowej [mln t]
Popyt na stal i poziom jej produkcji, a także uzyskiwanie przez jej producentów ceny wyznaczają warunki rynkowe dla producentów węgla koksowego. Określają poziom zapotrzebowania na węgiel koksowy i możliwe do uzyskania ceny tego surowca.
Wykres. Produkcja stali w podziale na regiony świata w 2020 roku [mln t.%]
Światowa produkcja stali wyniosła w 2020 roku 1,864 mld ton i była o niespełna 1% niższa niż w 2019 roku. Wiodącym producentem - wytwarzającym ponad 1 mld ton stali rocznie - są Chiny, które w 2020 roku zwiększyły produkcję o 5% rok do roku. Wzrost produkcji nastąpił także m.in. w Wietnamie, Iranie, Egipcie, Turcji i Rosji. USA zmniejszyły produkcję stali o 17%, a kraje UE o 12%.
Tabela. Najwięksi producenci stali w 2020 roku w podziale na kraje
| [mln t] | |
|---|---|
| Chiny | 1053,0 |
| Indie | 99,6 |
| Japonia | 83,2 |
| Rosja | 73,4 |
| USA | 72,7 |
Tabela. Najwięksi producenci stali - firmy [2020]
| [rok] | |
|---|---|
| China Baowu Group | ~ 115 mln t |
| ArcelorMittal | ~ 72 mln t |
- europejski:
W Unii Europejskiej również dominuje proces wielkopiecowy w produkcji stali (59%), ale większy w porównaniu ze światową średnią jest udział produkcji stali w procesie elektrycznym (41%).
Popyt na stal w UE generują przede wszystkim inwestycje: w budownictwie (około 35% zużycia stali), przemyśle samochodowym (18% zużycia stali) i sektorze maszynowym (około 14% zużycia stali). W strukturze zużycia stali ważną rolę pełni branża rurociągów (13% zużycia stali), a także wyrobów metalowych (14% światowego zużycia stali).
Dla europejskiego przemysłu stalowego ważna jest gwarancja stabilnych dostaw swoich podstawowych surowców na konkurencyjnych warunkach. Brak własnych wystarczających źródeł podaży powoduje, że Unia Europejska jest bardzo silnie uzależniona od importu zarówno rudy żelaza jak i węgla koksowego.
- krajowy:
W 2020 roku polska gospodarka zużyła ok. 12,9 mln ton wyrobów stalowych –tj. o 6% mniej niż rok wcześniej. Mimo trwającej pandemii prognozy na 2021 r. są optymistyczne, a rynek liczy na odbicie. Nastąpiło również trwałe zmniejszenie zdolności produkcyjnych polskiego hutnictwa do ok. 10,6 mln ton stali rocznie, co jest efektem decyzji największego krajowego producenta – koncernu ArcelorMittal Poland – o zamknięciu części surowcowej huty w Krakowie. Obecnie w polskich hutach pracuje jedna stalownia konwertorowa i siedem elektrycznych, pięć walcowni wyrobów płaskich, dwanaście walcowni wyrobów długich oraz walcowni rur i kształtowników.
Wg danych World Steel Association Polska wyprodukowała w 2020 roku 7,9 mln ton stali surowej, tj. o blisko 12% mniej niż w 2019 roku (9 mln ton). Jedynym producentem stali surowej w procesie wielkopiecowym, czyli z wykorzystaniem koksu i tym samym węgla koksującego, jest obecnie w Polsce ArcelorMittal Poland w hucie zlokalizowanej w Dąbrowie Górniczej.