Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. upoważniona jest do wydobywania kopaliny ze złóż węgla kamiennego na podstawie posiadanych koncesji. Działalność ta prowadzona jest na podstawie „Planu ruchu” i nie narusza określonego planem miejscowym przeznaczenia terenu, bez względu na to jakie to przeznaczenie jest. Inaczej mówiąc, wspomniane wydobywanie nie powoduje takich przekształceń nieruchomości, które wykluczałyby możliwość ich wykorzystania w sposób przewidziany planem miejscowym.
Ruch zakładu górniczego może powodować szkody bądź zagrozić ich powstaniem.
Prawo geologiczne i górnicze przewiduje, że poszkodowany ma roszczenie o naprawę takich szkód, a w razie powstania stanu zagrożenia szkodą – może żądać jej zapobieżenia. O ile zaś koszt naprawy (zapobieżenia szkodzie) poniesie poszkodowany (zagrożony szkodą), przysługuje mu roszczenie o zwrot słusznie poniesionych nakładów.
JSW S.A. prowadzi działalność wydobywczą w 5. kopalniach wydobywających węgiel kamienny oraz metan jako kopalinę towarzyszącą, skupiających łącznie siedem zakładów/ruchów górniczych.
Eksploatacja prowadzona jest w obrębie 11 obszarów górniczych o łącznej powierzchni 202,93 km2. Przewidywane szkodliwe wpływy robót górniczych mogą uwidaczniać się w granicach terenów górniczych, które łącznie mają powierzchnię 242,60 km2 i usytuowane są w granicach administracyjnych miast: Czerwionka-Leszczyny, Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Knurów, Mikołów i Żory, oraz w granicach administracyjnych gmin: Gierałtowice, Mszana, Ornontowice, Pawłowice, Pilchowice, Pszczyna i Świerklany.
Eksploatacja podziemnego złoża kopaliny, powoduje na powierzchni terenu występowanie szkodliwych wpływów objawiających się deformacjami, wstrząsami dynamicznymi oraz zawodnieniem bądź podtopieniem terenu. Wpływy ruchu zakładu górniczego (potocznie – wpływy eksploatacji górniczej) mogą być zarówno niezauważalne, jak i zauważalne, w obu przypadkach powodując szkody bądź nie. Przyjmuje się, że zawierają się one w pięciu kategoriach, poczynając od wpływów najmniejszych I-ej kategorii, po najdalej idące V-ej kategorii. Mechanika górotworu odróżnia deformacje:
- ciągłe, które oznaczają zniekształcenie górotworu (jego przypowierzchniowej warstwy - terenu) spowodowane wpływami eksploatacji górniczej (niecka obniżeniowa) określane wartościami tzw. wskaźników deformacji, z których największe znaczenie mają: obniżenie (rodzaj przemieszczenia pionowego), nachylenie, krzywizna i jej promień, przemieszczenie poziome, odkształcenie poziome, odkształcenie pionowe,
- nieciągłe, które oznaczają zniekształcenie części górotworu (jego przypowierzchniowej warstwy – terenu) przybierające postać progów, szczelin, spękań, lejów, zapadlisk, są zazwyczaj powodowane płytką eksploatacją górniczą.
Zakres wymagań formalno - prawnych związanych z likwidacją szkód powstałych wskutek ruchu zakładu górniczego reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (pgg – t.j.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1420, 2269 z późn. zmianami) w dziale VIII – Odpowiedzialność za szkody oraz Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (kc – t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740, 2320, z 2021 r. poz. 1509, 2459 z późn. zmianami).
Zgodnie z art. 144. ustawy pgg właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych podmiotów, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego. Jeżeli nie zachodzą okoliczności przewidziane powyżej, przedsiębiorca odpowiada za szkodę według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, do naprawiania szkód, o których mowa stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.
W myśl art. 146. ustawy pgg odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Przepis ten stosuje się także do innych podmiotów prowadzących działalność regulowaną ustawą, nawet jeżeli nie stosuje się do nich przepisów dotyczących ruchu zakładu górniczego. Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną ustawą. Jeżeli nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa reprezentowany przez właściwy organ nadzoru górniczego na zasadach określonych niniejszym działem. Jeżeli szkoda nastąpiła także z innych przyczyn niż ruch zakładu górniczego, odpowiedzialność podmiotów określonych powyżej oraz innych podmiotów jest solidarna. Odpowiedzialność przedsiębiorcy oraz podmiotów trudniących się zawodowo wykonywaniem powierzonych im przez tego przedsiębiorcę czynności jest solidarna.
Na podstawie art. 147. ustawy pgg przywrócenie stanu poprzedniego może w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju. Naprawienie szkody w gruncie rolnym lub leśnym zdegradowanym lub zdewastowanym na skutek ruchu zakładu górniczego następuje w sposób określony przepisami o ochronie tych gruntów. Obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Poszkodowany, za zgodą podmiotu odpowiedzialnego za szkodę, może wykonać obowiązek w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej.
Zgodnie z art. 148. ustawy pgg jeżeli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych nakładów.
W myśl art. 149. ustawy pgg roszczenia określone niniejszym działem przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie.
Art. 150 ustawy pgg mówi, że przepisy o naprawianiu szkód określonych niniejszym działem stosuje się odpowiednio do zapobiegania tym szkodom.
Na podstawie art. 151. ustawy pgg sądowe dochodzenie roszczeń jest możliwe po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Warunek wyczerpania postępowania ugodowego jest spełniony, jeżeli przedsiębiorca odmówił zawarcia ugody lub jeżeli od skierowania przez poszkodowanego roszczenia wobec przedsiębiorcy upłynęło 30 dni, chyba że poszkodowany, zgłaszając żądanie zawarcia ugody, wyznaczy dłuższy termin. Ugoda zawarta w formie aktu notarialnego stanowi tytuł egzekucyjny w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Zgodnie z art. 152. ustawy pgg w celu natychmiastowego zapobieżenia szkodzie lub jej dalszym skutkom sąd może nakazać podjęcie koniecznych czynności. Jeżeli obowiązek ten obciąża poszkodowanego, sąd może nakazać, aby podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, niezwłocznie wypłacił odpowiednią kwotę pieniężną. W przypadku powstania szkody w postaci zaniku wody lub utraty jej przydatności, podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, do czasu naprawienia szkody jest obowiązany bezpłatnie dostarczać poszkodowanemu niezbędną ilość wody. W sprawach uregulowanych powyżej stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym.